Gepubliceerd op:

Innovatie ecosystemen worden vaak als uitdagend en complex ervaren. Toch zijn er factoren die het succes van deze ecosystemen kan vergroten. Op basis van Granstrand en Holgersson (2019) en natuurlijk ervaring, hebben wij de belangrijkste succesfactoren op een rijtje gezet. Daarnaast hebben we vanuit InnoValor tools ontwikkeld die het makkelijker maken om deze succesfactoren ook echt in de praktijk toe te passen. 

Samenwerking als basis

Zoals besproken in deel I, bestaan ecosystemen uit verschillende actoren, ieder met eigen belangen en prioriteiten. Samenwerking tussen deze actoren is de overkoepelende voorwaarde voor een succesvol innovatie ecosysteem. Goede relaties en een sterk netwerk zorgen ervoor dat actoren effectiever waarde delen en dat stimuleert innovatie. Bij gebrekkige samenwerking kan het ecosysteem niet goed functioneren. Samenwering kan worden verbeterd met behulp van de volgende succesfactoren: 

  • Inclusiviteit en diversiteit 

  • Gedeeld doel en gedeelde agenda 

  • Focus op waarde creatie voor iedereen 

  • Flexibiliteit en aanpassingsvermogen 

  • Duidelijke governance structuur 

Inclusiviteit en diversiteit

Een breed scala aan actoren zorgt voor een diverser ecosysteem, met verschillende vaardigheden, perspectieven en kennis die elkaar aanvullen. Wanneer één of meerdere actoren onvoldoende vertegenwoordigd zijn, kan het ecosysteem niet optimaal werken. Door niet alle actoren mee te nemen, sluit de innovatie namelijk niet aan op de werkelijke behoeften van iedereen. Daarnaast is het belangrijk om te vermijden dat het ecosysteem zich beperkt tot een ‘coalition of the known’, een groep van steeds dezelfde, vertrouwde partijen. Dit kan leiden tot blinde vlekken en een gebrek aan frisse inzichten. Anderzijds kan het ook verstorend zijn om het ecosysteem te groot te maken, omdat minder belangrijke stakeholders soms te vocaal worden. Het is dus belangrijk om hierin een balans te vinden: met een inclusief en divers scala aan relevante actoren, of terwijl een ‘Minimum Viable Stakeholder verzameling’. 

Ondersteunende tool: Stakeholder Centered Innovation (SCIN)

In complexe innovatieprojecten is het extra belangrijk om te weten wie je stakeholders zijn en hun belangen goed in beeld te hebben. De SCIN tool helpt je hierbij: je brengt eerst alle relevante stakeholders in kaart en selecteert vervolgens de juiste partijen om mee te nemen in de volgende stap(pen) van je project. 

Gedeeld doel en gedeelde agenda

Voor succesvolle innovatie ecosystemen is niet alleen een inclusieve en diverse groep actoren nodig, maar deze actoren moeten ook gezamenlijk in actie komen. Met andere woorden: ‘collective action’ is nodig. In de praktijk blijkt het echter vaak lastig om al deze partijen in dezelfde richting te bewegen. Daarom is het cruciaal dat zij een gedeeld doel en een gedeelde agenda hebben. Ook moet er het gevoel ontstaan dat hun uitdagingen ook opgelost worden door bij te dragen aan het collectief. Dit samen zorgt voor verbinding en een duidelijke focus. Zo ontstaat er meer draagvlak en wordt het onderlinge vertrouwen versterkt.  

Ondersteunende tool: Shared dreams workshop

De Shared Dreams Workshop is een creatieve werkvorm waarmee je samen een inspirerende toekomstvisie ontwikkelt, een gedeelde stip op de horizon. Ideaal voor teams of samenwerkingen waarin belangen uiteenlopen of fricties bestaan, maar waarin de wil om vooruit te kijken centraal staat. Door gezamenlijk dromen en ambities te bespreken, ontstaat verbinding, richting en energie om samen stappen te zetten naar een gedeelde toekomst. 

Focus op waarde creatie voor iedereen

Waardecreatie is essentieel voor samenwerking, omdat het zorgt voor gezamenlijke opbrengsten en motivatie. Als iedereen er iets aan heeft, blijven partijen betrokken bij het gezamenlijke doel. Waarde kan in verschillende vormen worden gecreëerd, bijvoorbeeld geld of data. Maar dit kan ook in informelere vormen voorkomen, zoals het realiseren van (beleids)doelen. Voor goede samenwerking is een waarde-netwerk nodig, waarbinnen iedereen waarde levert èn waarde ontvangt. Het is belangrijk dat dit netwerk gesloten is, zodat alle deelnemers zowel bijdragen en profiteren. Op het moment dat er geen waarde creatie plaatsvindt, of wanneer bepaalde partijen geen waarde ontvangen, kan dat leiden tot desinteresse, een verminderde samenwerking en uiteindelijk het falen van het ecosysteem.  

Ondersteunende tool: Effecten arena

De Effectenarena helpt om snel de kern van een project of aanpak te schetsen: activiteiten, effecten, investeerders en incasseerders. Tijdens een gesprek wordt dit in kaart gebracht, samen met relevante stakeholders om zo een duidelijke waarde-netwerk op te zetten.  

Flexibiliteit en aanpassingsvermogen

Bij innovatie ecosysteem gericht op wicked problems – complexe vraagstukken zonder eenduidige oplossing – zijn flexibiliteit en aanpassingsvermogen cruciaal. Dit is omdat deze complexe vraagstukken zich niet lineair laten oplossen. Traditionele stappen zoals analyseren, ontwerpen en implementeren volgen elkaar niet strak op; elke stap beïnvloedt de context en dus de volgende stap. Dit vraagt om een iteratieve en lerende aanpak, waarbij samenwerkende partijen voortdurend afstemmen, bijsturen en inspelen op nieuwe inzichten om tot betekenisvolle en gedragen oplossingen te komen. 

Ondersteunende tool: PESTLE  

PESTLE helpt je om externe factoren te analyseren die je bedrijf kunnen beïnvloeden. De zes factoren zijn: politiek, economisch, sociaal, technologisch, legaal en milieutechnisch. Met een duidelijk overzicht van deze factoren kun je sneller reageren op veranderingen. Daarnaast geeft inzicht hierin mogelijkheid voor (strategische) aanpassingen, wat resulteert in betere wendbaarheid. 

Duidelijke governance structuur 

Goede governance, is essentieel voor een succesvolle samenwerking. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van afspraken, randvoorwaarden, communicatie, normen, verantwoordelijkheden en rollen. Een gebrek aan governace kan onder andere leiden tot onduidelijkheid, chaos, verminderde verantwoordelijkheid en ineffectieve samenwerking. Een veelvoorkomende uitdaging is dat de governance na de pilot nog niet volwassen genoeg is voor opschaling, omdat dit tijdens de pilotfase vaak geen prioriteit heeft. Daarnaast veranderen bij de overgang van pilot naar implementatie vaak structuren en verantwoordelijkheden: de governance werkt dan nog wel voor innovatie, maar schiet tekort voor opschaling. Echter is een duidelijke governance structuur wel cruciaal voor een succesvolle implementatie. Het is daarom van belang om te bepalen welke samenwerkingsvormen informeel kunnen blijven en welke geformaliseerd moeten worden met een duidelijke governance structuur. 

Ondersteunende tool: Bestuurlijk overzicht (zoals bijvoorbeeld een pilot area board) 

Een bestuurlijk overzicht, zoals een projectboard of pilot area board, helpt om helder te maken wie welke rol speelt binnen een project of organisatie, hoe deze rollen zich tot elkaar verhouden, en hoe deze rollen en besluitvorming is ingericht.   

Toegang tot kapitaal 

Innovatie vraagt vaak om investeringen: zonder toegang tot kapitaal kunnen ideeën niet tot uitvoering komen en stagneert het innovatie ecosysteem. Het is hierin vooral een uitdaging dat het ecosysteem ook blijft draaien wanneer de geldkraan – bijvoorbeeld na een subsidieperiode – dichtgaat. Vaak ligt de focus op het opstarten van een ecosysteem, wat doorgaans gepaard gaat met een trekkersrol van één of enkele organisaties. Het is echter van belang om ook een duurzaam model op te zetten, zodat het ecosysteem blijft draaien wanneer de budgetten voor het opstarten van het ecosysteem stoppen.  

Ondersteunende tool: Business model canvas 

Het Business model canvas helpt je om je businessmodel gestructureerd in kaart te brengen. Het laat zien hoe je waarde creëert, levert en vasthoudt, en maakt het makkelijker om hierover met anderen in gesprek te gaan. 

Bonus tips 

Begin klein, met een ‘coalition of the willing’, en bouw het ecosysteem stap voor stap verder. 

Start met een enthousiaste groep mensen die de energie hebben om iets nieuws op te zetten, of terwijl de ‘coalition of the willing’. Gebruik deze energie voor de basis van het ecosysteem en breidt langzaam verder uit.  Wees er wel op bedacht dat je niet terechtkomt in een ‘Coalition of the known’ of een ‘Coalition of the important’.  

Gedeelde verantwoordelijkheid: Zorg ervoor dat iedereen zijn verantwoordelijkheid pakt. 

Vermijd dat één partij alles doet. Een succesvolle samenwerking draait om gedeelde verantwoordelijkheid, waarbij iedereen actief bijdraagt. Dit zorgt voor een efficiëntere en duurzamere samenwerking. 

Tot slot 

Innovatie ecosystemen vragen dus om samenwerking en de juiste tools. InnoValor helpt je bij het versterken van jouw ecosysteem met een gestructureerde aanpak en passende tools, afgestemd op jouw situatie om zo samen innovatie ecosystemen te stimuleren!